ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ

ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΠΟΥ ΓΕΝΝΗΣΑΝ ΤΟ ΤΑΒΛΙ

ΤΑΒΛΙ - ΖΑΡΙΑ - ΠΑΛΑΜΗΔΗΣ 

Ο Παλαμήδης ο τραγικός Ομηρικός ήρωας αναφέρεται συχνά πυκνά 

σαν ο εφευρέτης ή ο διασκευαστής πολλών επιτραπέζιων παιγνιδιών. 

Όμως το σημαντικό στην περίπτωση του ταβλιού, 
δεν είναι αν ο Παλαμήδης πρώτος σκέφτηκε και το τάβλι. 

Σημασία έχει ότι ο Παλαμήδης αναφέρεται σαν ο εφευρέτης των ζαριών. 

Όπως και να το κάνουμε τάβλι χωρίς ζάρια δεν μπορεί να παιχτεί.  

τάβλι - ιστορία 

ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΑ ΠΑΙΓΝΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΡΩΜΗ. ΕΠΑΙΖΑΝ ΚΑΙ ΤΑΒΛΙ; 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΤΑΒΛΙ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Προσπαθώ να μαζέψω πολύ καιρό τα ονόματα σχετικών επιτραπέζιων παιγνιδιών που παίζονταν στον αρχαιοελληνικό κόσμο και όταν πιστεύω ότι τα έχω μαζέψει όλα, κάτι καινούργιο ανακαλύπτω. 
Η ελληνική γραμματεία είναι στο μεγαλύτερο της μέρος χαμένη. 
Οι ερευνητές προσπαθούν να ζωντανέψουν την ιστορική αλήθεια κομμάτι κομμάτι σε ένα πάζλ που δυστυχώς δεν πρόκειται να το έχουμε ποτέ ολόκληρο. 
Παιγνίδι στην Κνωσσό που ο Evans το ονομάζει "Μέγα Ζατρίκιον". 
Πίνακας παιγνιδιού στις ανασκαφές της αρχαίας Τροίας. 
Αναφορές για επιτραπέζια παιγνίδια στον Ομηρικό κύκλο.

Παιγνίδια σε άβακα που έπαιζαν οι αρχαίοι έλληνες ήταν οι "πόλεις" ή "πόλις", ή τηλία, το "χώρα παίζειν", "το ζατρίκιο", 

οι "γραμμαί", οι "πέντε γραμμαί", ο "διαγραμμισμός" 

όλα αυτά μπορούμε να τα τοποθετήσουμε κάτω από το γενικό όνομα "πεττεία" που σημαίνει όλα τα επιτραπέζια παιγνιδία. 

Παιγνίδια με ζάρια ή με κότσια που έπαιζαν οι αρχαίοι Έλληνες είναι: ο "αστράγαλισμός", τα "κυβεία", οι "πεσσοί", οι "κύβοι", τα "κόττα".

Εδώ θυμίζω τρεις σταθερές που χρειάζονται για το τάβλι. 

• 1.Ζάρια με έξι πλευρές 
• 2. Πινακίδα με εξαδικό - δωδεκαδικό σύστημα. 
• 3. Δυο αντικριστοί αντίπαλοι. Και οι τρεις αυτές σταθερές ειναι ιστορικό γεγονός στην αρχαία Ελλάδα επιβεβαιωμένο. 

Έχουμε κλασικά ζάρια έξι πλευρών στα αρχαιολογικά ευρήματα, μάλιστα μερικά έχουν και ζωγραφισμένη τη μορφή του εφευρέτη Παλαμήδη επάνω (Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο). 
Και έχουμε πάρα πολλές αναπαραστάσεις του κλασικού παιγνιδιού ανάμεσα στον Αχιλλέα και στον Αίαντα με διάφορες τεχνοτροπίες και σε διαφορετικές εποχές. 
Σε όλες είναι εντελώς ξεκάθαρο ότι αυτοί οι δύο κάτι παίζουν. 
Μπορεί να παίζουν τάβλι, μπορεί να παίζουν σκάκι, μπορεί "πεττεία". 
Οι διαφορές στην διακόσμηση του παιγνιδιού, πιστεύω πως οφείλονται στους διαφορετικούς καλλιτέχνες και τις γνώσεις που είχαν στην εποχή τους για τα επιτραπέζια παιγνίδια.
Η σκηνή με τον Αχιλλέα και τον Αίαντα να παίζουν, είτε έχουν θεατές είτε όχι, είναι σαν μια ολόιδια σκηνή σε μια ελληνική αυλή ή σε ένα ελληνικό καφενείο 3000 χρόνια μετά. Ίδια και απαράλλακτη.  
Το αναφέρω αυτό με τόση έμφαση, γιατί στις πιο παλιές χρονολογικά Αιγυπτιακές παραστάσεις που παραθέτουν πολλοί αρθρογράφοι για να στηρίξουν την υπόθεση καταγωγής του ταβλιού από την Αίγυπτο, στις περισσότερες εικονίζεται ένας άνθρωπος μόνος του με έναν άβακα. (τώρα πως αυτό, σημαίνει παιγνίδι για δύο αντιπάλους, μόνο αυτοί το ξέρουν!)

Τι έχουμε μέχρι εδώ λοιπόν. Παιγνίδια σε άβακα παίζονται σε όλη τη ανατολική μεσόγειο και τη Μεσοποταμία. Το βασιλικό παιγνίδι της Ουρ, το senet και το seega στην Αίγυπτο, στην Τροία , στην Μινωική Κρήτη. Όμως στον ελληνικό χώρο και στην Ιωνία είναι που αυτή η παράδοση δημιουργεί αναρίθμητες παραλλαγές επιτραπέζιων παιγνιδιών. 
Με την επέκταση του ελληνικού πολιτισμού στα χρόνια της Μακεδονική κατάκτησης και των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα τελειοποιημένα ελληνικά επιτραπέζια παιγνίδια, έρχονται σε επαφή με την Περσική και την Ινδική παράδοση. 
Με την αφαίρεση του παράγοντα τύχη (ζάρια) δημιουργείτε το σκάκι, που το φέρνουν στην μεσαιωνική Ευρώπη οι Άραβες, είτε μέσω των Σταυροφόρων, είτε μέσω της Ισπανίας και της Σικελίας που είναι οι ευρωπαικές τους κατακτήσεις. Το τάβλι συνεχίζει σε ευθεία γραμμή να παίζεται από τους ντόπιους πληθυσμούς, όπως το έπαιζαν οι αρχαίοι έλληνες. 
Ανεξάρτητα με το ποια αυτοκρατορία κατέχει αυτόν τον τόπο, η λαική παράδοση συνεχίζεται σε όλα τα επίπεδα. 
Έχουμε αναρίθμητα παιγνίδια στον ελληνικό χώρο που παίζονται 3000 χρόνια μετά, ακριβώς όπως στην αρχαιότητα.

Το "το κότσι", "τα αγάλματα", τα "πεντόβολα",   γιατί όχι και το τάβλι;

Τηλία λεγόταν ο πρόδρομος του σημερινού ταβλιού. Που έγινε tabula στην αρχαία Ρώμη, ταβλίον στο Βυζάντιο. Tables, ονομάστηκαν στον αγγλοσαξονικό κόσμο όλα τα παιγνίδια σε άβακα, talf στους Σκανδιναβούς. 
Παιγνίδια που παίζουν οι Ρωμαίοι κάτω από το γενικό τίτλο tabula και είναι συνέχεια των ελληνικών είναι: το Duodecim Scriptorum, το παιγνίδι των 12 φιλοσόφων*, Latrunculi, Terni Lapilli. 
Οι Ρωμαίοι είναι επίσης παθιασμένοι ζαράκιδες, και δεν χρειάζεται να θυμίσουμε τη παράδοση με τον χιτώνα του Χριστού που παίξανε στα ζάρια, η την περιβόητη φράση του Ιούλιο Καίσαρα " ο κύβος ερίφθη" (φυσικά δεν μίλησε για κύβο λαχανικών). 
Με την πτώση της Ρωμαικής αυτοκρατορίας και την είσοδο στο Μεσαίωνα, κάθε εξέλιξη των παιγνιδιών σταματάει, εκτός από τα σκέτα ζάρια που συνεχίζουν να παίζονται.

To τάβλι συνεχίζει την εξέλιξη του στο Βυζάντιο και στον Αραβικό κόσμο.
Η Ευρώπη το "ξανά" μαθαίνει από τους Άραβες, γνώση που οδηγεί στα παιγνίδια tables και στο backgammon. Στην Οθωμανική αυτοκρατορία δημιουργούνται δυο από τις σημερινές ελληνικές παραλλαγές του παιγνιδιού που γιαυτό έχουν και αραβικά ονόματα. (Μουλτεζίμ και γκιούλ). 
Μάλιστα περνάνε σαν παράδοση σε όλους τους λαούς που ήτανε κομμάτι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ("γκιούλ μπαρά" λέγεται το τάβλι στην Βουλγαρία).

Συμπερασματικά πιστεύω ότι το σημερινό "πλακωτό" και οι "πόρτες" μαζί με το παιδικό "εύρηκα", έρχονται σε απευθείας γραμμή από την ελληνική αρχαιότητα. 
To backgammon είναι οι ελληνικές "πόρτες" με τον κανόνα του διπλασιασμού που μπήκε τον 20ο αιώνα. 
Το "φεύγα" (μουλτεζίμ) είναι παραλλαγή που αναπτύχθηκε από τους πληθυσμούς της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κυρίως της Μικράς Ασίας.  Αυτό εξηγεί ότι είναι το κύριο τουρκικό παιγνίδι στο τάβλι (Τάβλα).    Αγαπητό και στο ελληνικό στοιχείο της Ιωνίας, το ελληνοποιήσαμε μετά την μικρασιατική καταστροφή ως "φεύγα".

Ο ΠΕΡΙΒΟΗΤΟ ΠΑΙΓΝΙΔΙ ΑΝΑΜΕΣΑ 

ΣΤΟΝ ΑΧΙΛΛΕΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΑΙΑΝΤΑ

 Παραθέτω μερικές φωτογραφίες που μπόρεσα να βρω από αρχαιοελληνικές παραστάσεις σε αγγεία ή αντίγραφα, από το περιβόητο παιγνίδι σε διάφορες εκδοχές. Στην πρώτη φωτογραφία κάτι για μια "τεσσάρα" λέει ο Αχιλλέας. Αλλά ας μη κάνουμε συνειρμούς, ας αφήσουμε τις παραστάσεις να μιλήσουν.

Το διάσημο παιχνίδι ανάμεσα στον Αίαντα 
και τον Αχιλλέα,

όπως περιγράφεται 
στα ομηρικά έπη 

και όπως έχει εικογραφηθεί 

στην αρχαία αγγειοπλαστική.

ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΑΙ ΑΙΑΝΤΑΣ