Ο περίφημος ύμνος του Αγάθωνος προς τον έρωτα

Ο περίφημος ύμνος του Αγάθωνος προς τον έρωτα.

Μεταξύ των συνδαιτημόνων στο έργο «Συμπόσιον» του Πλάτωνος βρίσκεται και ο ηθοποιός Αγάθων,ο οποίος,μετά την τοποθέτηση του Αριστοφάνους σχετικά με τον Έρωτα, παίρνει τον λόγο και λέγει:

«Εγώ δε δη βούλομαι πρώτον μεν ειπείν ως χρη με ειπείν,έπειτα ειπείν.δοκούσι γαρ μοι πάντες οι πρόσθεν ειρηκότες ου τον θεόν εγκωμιάζειν αλλά τους ανθρώπους ευδαιμονίζειν των αγαθών ων ο θεός αυτοίς αίτιος•οποίος δε τις αυτός ων ταύτα εδωρήσατο,ουδείς είρηκεν.εις δε τρόπος ορθός παντός επαίνου περί παντός,λόγω διελθείν οίος οίων αίτιος ων τυγχάνει περί ου αν ο λόγος η•ούτω δη τον Έρωτα και ημάς δίκαιον επαινέσαι πρώτον αυτόν οίον εστίν,έπειτα τας δόσεις,φημί ουν εγώ πάντων θεών ευδαιμόνων όντων Έρωτα,ει θέμις και ανεμέσητον ειπείν,ευδαιμονέστατον είναι αυτών,κάλλιστον όντα και άριστον.έστι δε κάλλιστος ων τοιόσδε.πρώτον μεν νεώτατος θεών,ω Φαίδρε.μέγα δε τεκμήριον τω λόγω αυτός παρέχεται.φεύγων φυγή το γήρας,ταχύ ον δήλον ότι•θάττον γουν το δέοντος ημίν προσέρχεται.ο δη πέφυκεν Έρως μισείν και ουδ’εντός πολλού πλησιάζειν.μετά δε νέων αεί σύνεστί τε και εστιν•ο γαρ παλαιός λόγος ευ έχει,ως όμοιον ομοίω αεί πελάζει.εγώ δε Φαίδρω πολλά άλλα ομολογών τούτο ουχ ομολογώ,ως Έρως Κρόνου και Ιαπετού αρχαιότερος εστίν,αλλά φημί νεώτατον αυτόν είναι θεών και αεί νέον,τα δε παλαιά πράγματα περί θεούς,α Ησίοδος και Παρμενίδης λέγουσιν,Ανάγκη και ουκ Έρωτι γεγονέναι,ει εκείνοι αληθή έλεγον•ου γαρ αν έκτομαι ουδέ δεσμοί αλλήλων εγίγνοντο και άλλα πολλά και βίαια,ει Έρως εν αυτοίς ην,αλλά φιλία και ειρήνη,ώσπερ νυν,εξ ου Έρως των θεών βασιλεύει.νέον μεν ουν εστί,προς δε τω νέω απαλός•ποιητού δ’εστίν ενδεής οίος ην Όμηρος προς το επιδείξαι θεού απαλότητα.Όμηρος γαρ Άτην θεόν τε φησίν είναι και απαλήν-τους γουν πόδας αυτής απαλούς είναι-λέγων
της μένθ’απαλοί πόδες•ου γαρ επ’ούδεος πίλναται,αλλ’άρα η γε κατ’ανδρών κράατα βαίνει.
Καλώ ουν δοκεί μοι τεκμηρίω την απαλότητα αποφαίνειν,ότι ουκ επί σκληρού βαίνει,αλλ’επί μαλθακού.τω αυτώ δη και ημείς χρησόμεθα τεκμηρίω περί Έρωτα ότι απαλός.ου γαρ επί γης βαίνει ουδ’επί κρανίων,α εστίν ου πάνυ μαλακά,αλλ’εν τοις μαλακωτάτοις των όντων και βαίνει και οικεί.εν γαρ ήθεσι και ψυχαίς θεών και ανθρώπων την οίκησιν ίδρυται,και ουκ αυ εξής εν πάσαις ταις ψυχαίς,αλλ’ήτινι αν σκληρόν ήθος εχούση εντύχη,απέρχεται,η δ’αν μαλακόν,οικίζεται.απτόμενον ουν αεί και ποσίν και πάντη εν μαλακωτάτοις των μαλακωτάτων,απαλώτατον ανάγκη είναι.νεώτατος μεν δη εστί και απαλώτατος,προς δε τούτοις υγρός το είδος.ου γαρ αν οίος τ’ην πάντη περιπτύσσεσθαι ουδέ διά πάσης ψυχής και εισιών το πρώτον λανθάνειν και εξιών,ει σκληρός ην.συμμέτρου δε και υγράς ιδέας μέγα τεκμήριον η ευσχημοσύνη,ο δη διαφερόντως εκ πάντων ομολογουμένως Έρως έχει•ασχημοσύνη γαρ και Έρωτι προς αλλήλους αεί πόλεμος.χρόας δε κάλλος η κατ’άνθη δίαιτα του θεού σημαίνει•ανανθεί γαρ και απηνθηκότι και σώματι και ψυχή και άλλω οτωούν ουκ ενίζει Έρως,ου δ’αν ευανθής τε και ευώδης τόπος η,ενταύθα δε και ίζει και μένει.
Περί μεν ουν κάλλους και θεού και ταύτα ικανά και έτι πολλά λείπεται,περί δε αρετής Έρωτος μετά ταύτα λεκτέον,το μεν μέγιστον ότι Έρως ουτ’αδικεί ουτ’αδικείται ούτε υπό θεού ούτε θεόν,ούτε υπ’ανθρώπου ούτε άνθρωπον.ούτε γαρ αυτός βία πάσχει,ει τι πάσχει-βία γαρ Έρωτος ουχ άπτεται•ούτε ποιών ποιεί-πας γαρ εκών Έρωτι παν υπηρετεί,α δ’αν εκών εκόντι ομολογήση,φασίν «οι πόλεως βασιλής νόμοι» δίκαια είναι.προς δε τη δικαιοσύνη σωφροσύνης πλείστης μετέχει.είναι γαρ ομολογείται σωφροσύνη το κρατείν ηδονών και επιθυμιών,Έρωτος δε μηδεμίαν ηδονήν κρείττω είναι•ει δε ήττους,κρατοίντ’αν υπό Έρωτος,ο δε κρατοί,κρατών δε ηδονών και επιθυμιών ο Έρως διαφερόντως αν σωφρονοί.και μην εις γε ανδρείαν Έρωτι «ουδ’Άρης ανθίσταται».ου γαρ έχει Έρωτα Άρης,αλλ’Έρως Άρη-Αφροδίτης,ως λόγος-κρείττων δε ο έχων του εχομένου•του δ’ανδρειοτάτου των άλλων κρατών πάντων αν ανδρειότατος είη.περί μεν ουν δικαιοσύνης και ανδρείας του θεού είρηται,περί δε σοφίας λείπεται•όσον ουν δυνατόν,πειρατέον μη ελλείπειν.και πρώτον μεν,ιν’αυ και εγώ την ημετέραν τέχνην τιμήσω ώσπερ Ερυξίμαχος την αυτού,ποιητής ο θεός σοφός ούτως ώστε και άλλον ποιήσαι•πας γουν ποιητής γίγνεται,«καν άμουσος ή το πριν»,ου αν Έρως άψηται.ω δη πρέπει ημάς μαρτυρίω χρήσθαι,ότι ποιητής ο Έρως αγαθός εν καφαλαίω πάσαν ποίησιν την κατά μουσικήν•α γαρ τις ή μη έχει ή μη οίδεν,ούτ’αν ετέρω δοίη ουτ’αν άλλον διδάξειεν.και μεν δη την γε των ζώων ποίησιν πάντων τίς εναντιώσεται μη ουχί Έρωτος είναι σοφίαν,ή γίγνεται τε και φύεται πάντα τα ζώα;αλλά την των τεχνών δημιουργία ουκ ίσμεν,ότι ου μεν αν ο θεός ούτος διδάσκαλος γένηται,ελλόγιμος και φανός απέβη,ου δ’αν Έρως μη εφάψηται,σκοτεινός;τοξικήν γε μην και ιατρικήν και μαντικήν Απόλλων ανηύρεν επιθυμίας και έρωτος ηγεμονεύσαντος,ώστε και ούτος Έρωτος αν είη μαθητής,και Μούσαι μουσικής και Ήφαιστος χαλκείας και Αθηνά ιστουργίας και Ζευς κυβερνάν θεών τε και ανθρώπων.
Όθεν δη και κατεσκευάσθη των θεών τα πράγματα Έρωτος εγγενομένου,δήλον ότι κάλλους-αίσχεει γαρ ουκ έπι έρως-προ του δε,ώσπερ εν αρχή είπον,πολλά και δεινά θεοίς εγίγνετο,ως λέγεται,διά την της Ανάγκης βασιλείαν•επειδή δ’ο θεός ούτος έφυ,εκ του εράν των καλών πάντ’αγαθά γέγονεν και θεοίς και ανθρώποις.
Ούτως εμοί δοκεί,ω Φαίδρε,Έρως πρώτος αυτός ων κάλλιστος και άριστος μετά τούτο τοις άλλοις άλλων τοιούτων αίτιος είναι.επέρχεται δε μοι τι και έμμετρον ειπείν,ότι ούτος εστί ο ποιών
ειρήνην μεν εν ανθρώποις,πελάγει δε γαλήνην νηνεμίαν,ανέμων κοίτην ύνου τα’ενί κήδει.
Ούτος δε ημάς αλλοτριότητος μεν κενοί,οικειότητος δε πληροί,τας τοιάσδε συνόδους μετ’αλλήλων πάσας τιθείς συνιέναι,εν εορταίς,εν χοροίς,εν θυσίαισι γιγνόμενος ηγεμών•πραότητα μεν πορίζων,αγριότητα δ’εξορίζων•φιλόδωρος ευμενείας,άδωρος δυσμενείας•ίλεως αγαθός,θεατός σοφοίς,αγαστός θεοίς•ζηλωτός αμοίροις,κτητός ευμοίροις•τρυφής,αβρότητος,χλιδής,χαρίτων,ιμέρου,πόθου πατήρ•επιμελής αγαθών,αμελής κακών•εν πόνω,εν φόβω,εν πόθω,εν λόγω κυβερνήτης,επιβάτης,παραστάτης τε και σωτήρ άριστος,συμπάντων τε θεών και ανθρώπων κόσμος,ηγεμών κάλλιστος και άριστος,ω χρη έπεσθαι πάντα άνδρα εφυμνούντα καλώς,ωδής μετέχοντα ην άδει θέλγων πάντων θεών τε και ανθρώπων νόημα».
(Εγώ λοιπόν θέλω πρώτα να ομιλήσω,για να εξηγήσω,πώς θα ομιλήσω,και έπειτα να αρχίσω να ομιλώ. Διότι,καθώς βλέπω, όσοι ομίλησαν πριν από εμένα,όλοι καλοτύχισαν τους ανθρώπους για τα αγαθά που τούς χαρίζει ο θεός,αλλά δεν υμνολόγησαν τον θεό. Αλλά τί είναι αυτός(ο θεός) που τούς δώρισε αυτά τα αγαθά,αυτό κανείς δεν το έχει αναπτύξει (ή περιγράψει). Όμως ένας τρόπος επαίνου, λίαν ορθός από τον οποιονδήποτε(επαινέτη) για ο,τιδήποτε(επαινετέο) είναι να αναπτύξει με τον λόγο του,ποιος είναι αυτός,περί του οποίου ο λόγος και ποια είναι τυχόν τα έργα του.
Ομοίως λοιπόν και εμείς τον έρωτα πρέπει να εγκωμιάσουμε,πρώτον τι είναι ο έρως ο ίδιος και μετά ποια είναι τα δώρα του.Λέγω λοιπόν με δύναμη.Από όλους τους θεούς,που όλοι τους είναι ευδαίμονες,πρώτος στην ευδαιμονία είναι ο Έρως,διότι είναι ο ωραιότερος σε κάλλος και σε αρετή(αν δεν είναι αμαρτία και κρίμα να το πω),διότι είναι ο ωραιότερος σε κάλλος και σε αρετή.
Στο κάλλος είναι πρώτος με τα εξής προσόντα.Πρώτον είναι ο νεότερος μεταξύ των θεών.Φαίδρε,μεγάλη απόδειξη αυτού μάς προσφέρει ο ίδιος.Αποφεύγει το γήρας και το γήρας,ως γνωστόν,είναι γοργό,μάς καταφτάνει ταχύτερα,απ’όσο πρέπει.Αυτό λοιπόν είναι στη φύση του ο Έρως,το να μισεί(το γήρας) και ούτε από μακριά να πλησιάζει,αλλά να συνευρίσκεται πάντα με νέους.Η παλιά παροιμία έχει δίκιο,όμοιος τον όμοιο πάντα αναζητά.
Με τον Φαίδρο λοιπόν εγώ,αν και συμφωνώ σε πολλά άλλα,όμως δεν συμφωνώ ότι ο Έρως είναι παλαιότερος από τον Κρόνο και τον Ιαπετό.Αντίθετα,ισχυρίζομαι ότι είναι(ο Έρως) ο νεότατος των θεών και πάντοτε νέος,τα παλαιά εκείνα επεισόδια,που διηγούνται για τους θεούς ο Ησίοδος,ο Παρμενίδης,ότι η Ανάγκη και όχι ο Έρως τα δημιούργησε,είναι αληθινά,αν είναι αληθινά,όσα εκείνοι έλεγαν.Άλλωστε,δεν θα συνέβαιναν ακρωτηριασμοί και φυλακίσεις και άλλες βίαιες πράξεις,αν ίσως ήταν μεταξύ τους ο Έρως,αλλά μόνο αγάπη, ειρήνη καθώς και τώρα,αφ’ότου ο Έρως βασιλεύει εκεί των θεών.
Είναι λοιπόν νέος και για τούτο απαλός.Ποιητής,όπως ο Όμηρος,θα χρειαζόταν να περιγράψει την απαλότητα του θεού.Ο Όμηρος,λοιπόν,λέγει για την Άτη ότι είναι θεά απαλή στα πόδια της(τουλάχιστον αυτά είναι απαλά) με τις λέξεις:
κι έχει απαλά τα πόδια μηδ’εγγίζει
τη γη,μόνον κορφή πατάει,κεφάλια θνητών.
Ονομαστό δείγμα της απαλότητάς της παρουσιάζει ότι περιπατεί στα μαλακά και όχι στα σκληρά.Αυτό δε το ίδιο επιχείρημα θα χρησιμοποιήσουμε σχετικά με τον έρωτα,ότι (είναι) απαλός,όχι επάνω στη γη,ούτε στα κρανία επάνω περιπατεί που δεν είναι και τόσο μαλακά,αλλά πάνω σε μαλακότερα αντικείμενα κατοικεί και έχει στήσει την κατοικία του στα αισθήματα και στις ψυχές των ανθρώπων.
Και ούτε πάλι αδιακρίτως σε όλες τις ψυχές•αλλά από την οποία έχει σκληρά αισθήματα απομακρύνεται,εγκαθιδρύεται δε σε όποια έχει λεπτά αισθήματα ερχόμενος σε επαφή συνεχώς με τα πόδια του και με όλο του το είναι με τα μαλακότερα ανάμεσα στα μαλακότερα,θα είναι δε λεπτός και απαλός κατ’ανάγκην σε πάρα πολλά πράγματα.
Είπαμε ότι είναι νεότατος και απαλότατος.Εκτός δε από αυτό και λίαν υγρός στην μορφή.Αλλιώς δεν θα κατόρθωνε να προσαρμόζεται στο κάθε τι και να επιχειρεί απαραιτητως στο βάθος κάθε ψυχής κατ’αρχήν και πάλι να εισχωρεί και να αποχωρεί,αν ήταν δύσκαμπτος.
Η κομψοπρέπεια δε είναι δείγμα αρμονικής και ευλύγιστης φύσης.Αυτή δε την κατέχει σε μεγάλο βαθμό πάνω απ’όλους(και τούτο όλοι το αναγνωρίζουν) ο Έρως•ασχημία δε και Έρως έχουν μεταξύ τους αιώνιο πόλεμο.Πάλι δε την ωραιότητα του χρώματος την φανερώνει η διαμονή του θεού μέσα στα άνθη.Ο Έρως δεν κατοικεί ούτε σε σώμα ούτε σε πνεύμα ούτε σε τίποτε άλλο ανάνθιστο ή μαραμένο,όπου όμως ο τόπος είναι ανθισμένος και πλήρης από μυρωδιές(ωραίες),εκεί ο Έρως εδρεύει και παραμένει.Για το κάλλος του θεού λοιπόν και αυτά είναι αρκετά,αλλά ακόμη μπορούν να λεχθούν περισσότερα.Τώρα πρέπει να γίνει λόγος για την αρετή του Έρωτος.Το σημαντικότερο είναι ότι ο Έρως ούτε αδικεί ούτε τον αδικούν,ούτε θεός ούτε θεό,ούτ’ανθρωπος ούτ’άνθρωπο.Διότι με βία ούτε ο ίδιος παθαίνει αυτό που παθαίνει(η βία δεν τον αγγίζει τον έρωτα) ούτε ενεργεί(με εξαναγκασμό) δε, ό,τι ενεργεί.
Ελευθέρως υπηρετεί ο καθένας σε ό,τι αφορά στον έρωτα,όσα δε ελεύθερος(άνθρωπος) με ελεύθερο θα συμφωνήσει,λέγουν οι άρχοντες της πολιτείας,δηλ.οι νόμοι,είναι δίκαια.
Μαζί με δικαιοσύνη,με σωφροσύνη άφθονη είναι ο Έρως προικισμένος,κυριαρχεί επί των ηδονών και των επιθυμιών.Όμως λέγουν καμμιά ηδονή δεν είναι ισχυρότερη από τον έρωτα.
Επειδή είναι κατώτερα,λοιπον,κυριαρχούνται φυσικά από τον Έρωτα και κυριαρχεί και σ’αυτά και επειδή κυριαρχεί των ηδονών και των επιθυμιών ο Έρως,θα διαθέτει ασύγκριτη σωφροσύνη.
Και πάλι στη γενναιότητα ο Έρως δεν συγκρίνεται στο μέτρο της γενναιότητος με τον Άρη,διότι δεν κατέχει ο Άρης τον Έρωτα,αλλά ο Έρως της Αφροδίτης τον Άρη,όπως λέγουν.Δεν είναι δε ο ισχυρότερος ο κατεχόμενος από τον κατέχοντα.
Αφού λοιπόν κατανικά (ο Έρως) τον γενναιότερο από όλους τους άλλους,θα είναι γενναιότερος από όλους.
Αυτά περί της δικαιοσύνης,της σωφροσύνης,της γενναιότητος του θεού.Υπολείπεται(να γίνει λόγος) περί της σοφίας.Και ας μη καθυστερήσουμε σ’αυτό,όσο είναι δυνατόν.
Και πρώτα(να αποδώσω τις τιμές κι εγώ στην τέχνη μας,όπως είπαμε,ο Ερυξίμαχος για την δική του)ο θεός είναι τόσο σοφός,ποιητής,ώστε μπορεί να κάνει ποιητή κι έναν άλλο.
Μεταβάλλεται δε σε ποιητή αυτός,τον οποίο θα αγγίζει ο Έρως,ακόμα κι αν ήταν πριν σ’αυτόν ξένη μούσα.Πρέπει λοιπόν να προσφέρουμε ως μαρτυρία,το ότι ο Έρως είναι εξαίρετος δημιουργός σε κάθε μορφή δημιουργίας της τέχνης των Μουσών.Άλλωστε κανείς αυτά που δεν ξέρει ή δεν κατέχει,δεν θα μπορούσε ούτε σε άλλον να τα προσφέρει ούτε σε άλλον να τα διδάξει.
Ύστερα η δημιουργία των εμψύχων όλων είναι η τέχνη του έρωτος(σ’αυτό κανείς δεν έχει αντίρρηση).Με αυτό γίνονται και αναπτύσσονται τα έμψυχα.Και μήπως και στην εξάσκηση των πρακτικών τεχνών δεν είναι γνωστό ότι ο θεός αυτός θα είναι διδάσκαλος και σε όσους γίνει διδάσκαλος αυτός θα γίνουν φωτεινοί και διάσημοι;Θα γίνουν δε σκοτεινοί,όσοι,τους οποίους ο Έρως δεν θα αγγίξει.
Όταν έξαφνα ο Απόλλων εφηύρε την τέχνη των τόξων,την ιατρική,την μαντική,τον δρόμο τού έδειξαν ο πόθος και ο Έρως,ώστε και εκείνος θα έπρεπε να είναι μαθητής του Έρωτος,και οι Μούσες στη μουσική,και ο Ήφαιστος στην μεταλλουργία,και η Αθηνά στην υφαντουργική και ο Ζευς να κυβερνά και να οδηγεί θεούς και ανθρώπους.
Έτσι επεβλήθη τάξη στις τάξεις των θεών,όταν ο Έρως ετέθη μεταξύ τους,βέβαια ο Έρως προς το ωραίον ως Έρως δεν συγκατοικεί με την ασχήμια.Ενώ προηγουμένως,όταν βασίλευε η Ανάγκη μεταξύ των θεών,όπως προανέφερα στην αρχή,σημειώνονταν πολλές αγριότητες μεταξύ των θεών.Αλλά από τότε που εμφανίστηκε ο θεός αυτός,κάθε καλό και ωραίο μεταξύ των θεών και των σνθρώπων από τον έρωτα δημιουργήθηκε.
Μ’αυτά νομίζω,Φαίδρε,ο Έρως είναι πρώτος ο ίδιος,καθώς είναι ωραιότατος και τελειότατος,έγινε πρόξενος δε αναλόγων χαρισμάτων και για τους άλλους.Έρχεται δε και κάτι να προσθέσω κατά τρόπο έμμετρο,για όσα ο Έρως μπορεί να δημιουργήσει στους ανθρώπους ειρήνη στα πέλαγα, γαλήνη κι απανεμιά κοιμίζει τους ανέμους στα θλιμμένα χαρίζει ύπνο κορμιά.
Αυτός είναι που αφαιρεί την εχθρότητα μεταξύ μας,μάς πλημμυρίζει με οικειότητα,τις παρόμοιες μεταξύ μας συγκεντρώσεις αυτός τις ορίζει και πρώτος κινείται στα πανηγύρια,τα χοροστάσια,τις τελετές. Εξασφαλίζει μειλιχιότητα,εξαφανίζει την αγριότητα,χαρίζει δώρα ευμένειας,αρνείται τα δώρα της δυσμένειας.Είναι στοργικός,μαλακός,το καύχημα των θεών,το θέαμα των σοφών,ζηλευτός σ’αυτούς που δεν τον ζουν,θησαυρός γι’αυτούς που τον έχουν.Πατέρας της Απολαύσεως,της Ανέσεως,της Ευμάρειας,των Θελγήτρων, της Λαχτάρας, του Πόθου,α γρυπνεί για τους καλούς, αδιαφορεί για τους κακούς σε κάθε τόπο,σε κάθε φόβο,σε κάθε πόθο,σε κάθε λόγο,πηδαλιούχος,πολεμιστής,συμμαχητής και τέλειος σωτήρας.Όλων μαζί των θεών και των ανθρώπων κόσμημα πανέμορφο και πανίσχυρος οδηγητής.Ο άνθρωπος οφείλει να ακολουθεί αυτόν με αρμονικά υμνολογήματα,στο τραγούδι να ενώνει την φωνή του και να σαγηνεύει τα στήθη όλων των θεών και των θνητών).          (Πηγή:«Συμπόσιον» του Πλάτωνος).